جریان‌ شناسی نواندیشی در فقه سیاسی شیعه با تأکید بر آراء شیخ اسماعیل محلاتی

جریان شناسی نواندیشی دینی و به‌ویژه فقه سیاسی شیعه در ایران یکی از مهم­‌ترین موضوعات در قلمرو اندیشه سیاسی اسلام و همچنین تاریخ اندیشه سیاسی در ایران معاصر است. با شروع عصر جدید در تاریخ اروپا تدریجاً امواجی از نوگرایی و آزاد اندیشی در ایران وزیدن گرفت که از آن جمله ورود مفاهیم جدید سیاسی و تأثیرات آن بر عالمان دینی بود در چنین اوضاع و احوالی طیفی از علماء بویژه فقیهان شیعه در ایران به حسب عقلانیت نهفته در اندیشه­‌های نوظهور و وارداتی غربی واکنش­‌هایی مثبت و رویکردی همدلانه از خود بروز دادند که می‌­توان با عنوان سرآغاز نواندیشی دینی از آن یاد نمود. نقطه اوج این فرایند جنبش مشروطه خواهی و دفاع برخی مراجع و علماء شیعی همچون آخوند خراسانی، عبدالله مازندرانی، میرزای نائینی و شیخ اسماعیل محلاتی از آن می­‌باشد. تلاش این افراد در راستای سازگاری بخشیدن میان اندیشه­‌های جدید غربی با فقه اسلامی، منجر به ارائه طرحی از حکومت مشروطیت گردید که تا حد بی‌­سابقه‌­ای با اصول و مبانی شرعی منطبق بود. بررسی حاضر با مرور اجمالی بر فرایند نواندیشی در عصر مشروطه خواهی و تأکید بر جایگاه شیخ اسماعیل محلاتی درصدد برآمده تا چشم­اندازی مناسب و هر چند محدود در این خصوص ارائه نماید.